تاریخ + اهمییت:
قالا بابک، آذربایجان شرقینین تاریخی و معروف قالالاریندان بیریدیر. بو قالا، کلیبر شهرینی ۱۳ کیلومترلیگ جنوب غربینده یئرلشیر و ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر دئرینلیکدهکی درهلر طرفیندن اَحاطه اولوب. بیر چاتین داغ یورووشوندان سونرا، نهایت قالانین ۲۵۰۰ متر اوجالیقداکی تپهسینه چاتیرسانیز و بو بؤیوک منظر سیزی حیران ائدهجک.
بابک قالاسی دنیزدن ۲۳۰۰ متر اوجالیقدا یئرلشیر. اگر بو قالایا چیکمهگی پلانلاشیردیسهنیز، بو اوجالیقدان قورخما. یولون بیر قیسمی ماشیننان گئتمک ممکندیر و هر کهسین ایستیفاده ائده بیلمهسی اۆچون سئمئنت پیللهکنلرله اؤرتولوب. بو اوجالیقا چیکیب قالانین این یوخاریسینا چاتدیغینیزدا، بوتون یورغونلوغونوزو آلان چوخ گؤزل بیر منظر گؤرجهکسینیز. وسیع منظره، سیزه بو قالادان اوزاقلاری گؤرمه امکانینی وئریر، و اگر فوْتوقرافییا چوخ سئویرسینیز، بو یئرده گؤزل شکیللر چکه بیلرسینیز.
افسانهلار و حئکایهلر بابک خرمدین حقنده:
بابک خرمدین حقنده چوخلو افسانهلار و حئکایهلر وار؛ اما بو داستانلار عادی اولماقنان بیرگه، غرض و نیئیتلرنان دانیشیلاژاق. بابک خوْررمدین عربلرله وۇروشاراق اوْنلاری دفعهلرله مغلۇب ائتدییی اۆچون مۆسلمان تاریخچیلری بۇ آدامئن اۆزونو قارالتماق اۆچون باجاردؽقلاری قدر افسانه و قریبه احوالاتلار دانؽشمیشلار. اصلینده، بۇ تاریخچیلر بابک خۆررمدینین سیماسینی قصداً عیبجر گؤسترمهیه چالیشیبلار.
بابک قالاسی، داغین زیروهسینده یئرلشدیگی ایچین، تنها ۲۰ نفرلیک بیری قوووه، ۱۰۰.۰۰۰ نفرلیک ایشغالچی اوْردویا قارشی دایانا بیلیر. قالانین یۆکسکده یئرلشمهسی، اوْ دورون اوْخ و سیلاحلارینن قالانین داخیلینه تاثیر ائتمسینه ایجازه وئرمیردی. بۇ، بابکین حارب استراتیژی بیلیگی و داهیلیگینه گؤسترن بی دلیلدی. قالانؽن بو استراتئژیک موقعیتی، دۆشمنین قالانی گئچمهسینی چوْخ زؤرلاشدیب و بابک خوْرمئدیین عسگرلرینه بۆیوک بیر اۆستونلوک یارادیب.
بابک خرمدین و فعالیتلری حقنده چوخلو تحقیق و آراشدیرما آپاریلماسینا باخمایاراق، هنوز دا واحید بیر نتیجه الده ائدیلدیمهیب. بابکین دوغولدوغو یئر و تاریخی حقنده چوخ بیلگی یوخدور، امّا اوْنی دوغوم تاریخی ۱۲۰۰ ایلدهن چوْخ قاباقلارا تصادۆف ائدیر. بعضی روایتلره گؤره، بابک گنجلیگینده خوْرم دستهسینین باشچیسینی دئیشدیریب و خوْرملرین رهبرلییینی اۆزرینه آلیب. اوْ خوْرملر کی “قیزیل جامهگان” یا “خرمدینلر” دیه آدلاندیریلردیلر، عباسی خلیفهلرینه قارشی دیواملی وُروشوردولار. بابکین اساسی فعالیت یئری قالا بابک اولوب و اوْ و دستهسی ۲۰ ییلدن آرتیق مۆددت عباسی خلیفهلرینه قارشی مقاومت و مۆباریزه ائدیب و آذربایجانین چوْخلوجاق مناطقین ائله گچیرمیشدیلر. نهایتده، ۲۱۶-جی ایلده بابک افشینین قوووهلریله آپاردیغی مۆحاریبهده مغلۇب ائدیلیب و اسیر ائدیلیر.
افشین ایرانلی اولماغینا باخمایاراق، عباسی خلیفهسی معتصمین خدمتینه ذلتله قبول اولوب و خراسانا حاکم اولا بیلمک اوچون بابکنی حیله ایله اسیر ائدیب. بو اتفاق، اللرین دان کسدیریلمسی و سونرا اعدام ائدیلمکله نتیجهلنیب، و بو امر خلیفهنین فرمانیلا بیر ایل ایچینده حیاته گئچیب. دئیلیر کی، بابک ساچیلان علینینین قانینی اوزونه یاییب و معتصم بو حرکتین سببینی سوْراشدیغیندا، بابک جواب وئریر: “اوزومو قیزارتدیم کی، سن اؤلمهدن قورخدیغیمی دۆشونمهیسن.” بابکین قهرمانلیقلاری و اونون یولداشلارینین شجاعتی فقط آذربایجاندا دییل، بلکه خرمدینلرین قیامی افسانهلری هینددەن روم قلمروسینه قدار یایلیب. هر ایل ۱۵ تیر گونو، بابکین عشقینینلار و تاریخ سئورنلر قالا بابکدا جمعلاشیرلار و بابک خرمدینین یادینی گئچیرمک اوچون مراسیم گئچیریرلر. بو اجتماع، ۱۳۷۹-جۇ ایلدَن بویانا قالانین اتهیینده مختلف طبقهلردن اوْلان ایشتیراکچیلارین قاتیلماغیلا بو سردارین دوغوم گونو مۆناسیبتیله برگزار اولور.
بابک قالاسینین معمارلیغی:
بابک قالاسی، قره داغین (ارسباران) قلبینده سیرلری گیزلهدن اسرارآمیز بیر جاذبهدیر. بابک خۆررمدین قالاسینین معمارلیغی و اوْزگهچۆ جغرافی مؤقعی، بۇ تاریخی قالانی آذربایجان شرقینین ان جذاب گؤرمهلی یئرلریندن بیری ائلهیب. قالا بابک، پارفییا یا ساسانی دورانلاریندا تیکیلمیش و ۲-جی و ۳-جۆ عصرلرده آپاریلان تعمیر و برپا ایشلری ایله بۇ قالادا ۱۲۰۰ ایلدن سوْنرا دا گؤرونن دَییشیکلیکلر باش وئرمیشدیر.
بابک قالاسی، اوچ طبقهلی و هۆندور بیر داغین تپهسینه سالینیب و چوخ گئنیش منزرهسیله دئکهت چکیریر. قالانین اوچ یول، اوجاقدا یئرلشمک و دئرین درهلری دشمنلره قارشی چوق مۆقاویمت گؤسترمک اۆچون یاخشؽ بیر مانعه اولوب. صعبالعبور اولماسی اوچون، چوخلو اینسان یول بویو تلف اولور و دشمن قالایا نزدیکی چاتماق اوچون چوخ چاتینلیکلهنیر. بو سَبَبدن، دشمن مجبور ائدیب اوزاقدان اوخ و یئیله حمله ائلسین، آمّا غالبا بو حملهلر اوغورسوز اولور.
بابک قالاسینین اساسی دروازهسینین قاباقیندا، طبیعی داشلاردان یازیلمیش ۲۰۰ مترلیک بیر دالان وار کی، اوْرادان یالنؽز بیر نفر گئتمک ممکندیر. دروازهنین یانیندا، بیری کونوسواری، دیگیری دایرهشکللی اوْلان ایکی برج وار. بۇ برجلار، گئچمیشده قالا مۆحافیظهچیلرینین یئری ایدی و اوْنلارا قالانین اطرافینی تماملایان گؤرمهای امکان وئریردی.
بابک قالاسینین طبقهلری اساسی گیریشدن سوْنرا یئرلشیر. اساسی تالاردان گئتدیکدن سوْنرا اطرافدا ۷ اوتاخ گؤرهجکسینیز کی، بو اوتاخلار قالانین اوْرتا سالوْنونا چیکیر. قالانین شرقی قیسمینده باشقا اوتاخلار و سوْ آمارلاری وار. سوْ آمارلاری پاییز و قیش آیلاریندا قار و یاغیشلا دوْلدورولور و بو سوْ آمارلاری یایی مؤوسومونده قالا ساکینلری اۆچون ان مههم سوْ منبعلریندن بیریدیر. بو ترتیبلن، محاصره دوروملارıیندا سوْ قیتلیگی ریسکی قالا ساکینلرینه توخونمامیردı.
قالانین شمال غرب قیسمینده پیللهکنلر وار ایدی، امّا اوْنلار خراب اوْلوبلار و ایندی فقط بعض قیسملری قالیب. بو پیللهکنلر قالانین یوخاری قیسملرینه چاتماق اۆچون یئگانه یوللاردı. باباک قالاسیندا هؤندورلی یوْللارین چوْخو خراب اوْلوب، قیشدا سوْیوما و قار یاغماسیندا سوْنرا بو پیللهکنلر دیکیلیب و اوْنا چیکنده چوخ دقتلی اولمایدیر.
ان یاخشؽ واخت چرچیوهسی و سیاحت مصلحتلری:
قالایا چاتماق اوچون ، یول چتین و نسبتاً ناهمواردی؛ بو سَبَبدن، مناسب بیر آیاقابی یا داغچیلیق کفیهسی گیئینمک و مناسب تجحیزاتلانه یولا دوشمق توصیه اولونور. شهری امکاناتدان اوزاقدا اولماقنان، بیر آز یئمک و ایچمک اوزونیزله آلماق لازیمدیر. قاب-قوجاق یا اجاقلار کیمی آرتیق یوکلره احتیاج قالماماق اوچون، آماده یئمکلردن استفاده ائتمک داها مناسب اولار. قالا بابک حدود ۱۰۰۰ قیهوار داش پیلکینلرینه صاحیبدی کی، بو پیلکینلره چیکمک فیزیکی آمادهلیق ایستهیهر و چاتین گؤرونور؛ آمّا چوخ گؤزل اطراف منظر و قالانین داغین تپهسینه یئرلشمیش اوستنلیکلری، بو چاتینلیکلری اوزاقلاشدیرار و یورغونلوغونوزو آلار.
آذربایجان شرقینین چوخلو مناطقیندا، داغلیق آقلیم شرایطلارینا گؤره، قالا بابکه سفر ائتمک اوچون این یاراشان زمان نیمهی ایکینجی بهار و یای فصللاریدیر. بو منطقهنین گؤرونوشلری، یولون چاتینلیکلرینی آسانلاشدیراراق، سیزی اونوتولماز خاطرهلهلرله دولدوماق و عمیرلهق گویاجاق. قالانین اطرافیندا وار اوْلان گئنیش داغلیق منظرای سیزی حیران ائدهجک و بو یوروشدان گلمهنیک خاطرهلرینیزده دا قویماق ائدهجک. علاوه بر بو، ارسباران منطقهسی بهار و پاییز فصللاریندا چوخلو آخین بوغولا آلانیر و قالا بابکه چاتدیغینیزدا، بو داغلیق و دۇمانلی هوا شرایطی اوچون دوکوزلوخ آزاریندادیر.
قالا بابکه گئدن یوْل، نیسبتن چاتین و اوْزون اولماقلا بیرباخه سیزه فیزیکی چالیشمالارلا دولو بیر سفر گؤسترهبیلر. یای فصلینده، یوْکسک حرارتلار سیزی چالیشمایا مجبور ائدهبیلر. بو سَبَبدن، اۆزونوزله مناسب آیاقابی، یوموشاق و راحت پالتار، گونش کرمهسی و کیفایت قدر سو آلماق لازیمدیر. گئجهنی بویردا گئچیرمک نیتینیز وارسا، بونون اوچون چادیر و ایستی پالتار یانیدا آلماق اونا بایلانیر. قالانی قیشدا یا سوغوق گونلرده زیارət ائتمک، چاتین و حتا بئله داهی گؤزلهنمهین بوغولا و قارشیاغیش شرطلرینان باش باشا قالماق دمکدیر. کلیبرین بویوق قار یاغیشلارینا مقابل اوْلان طبیعتی و سوغوق آقلیم سیزی چالیشمایا زؤرلاماقلا قالماز، حتا یولون ادامهسینی دا گؤرمهیی اۆسدَهب شیعریت ائده بیلر.
اگر قالانین سوغوق فصوللارینین گؤرونوشلرینی گؤرمهگی نیت ائدیردیسهنیز، اۆزونیزله باتو و ایستی پالتار آلماق لازیمدیر. گونورتادان قاباق یولا باشلاماغا چالیشین کی، یوْل بویونجا ناهار و شامدان حز آلماق ایچون وقتینیز اولسون و گۆن باتماغینا بیلمزهدن قالانین گیریشنه چاتا بیلرسینیز.
بابک قالاسؽنا گیریش یوْللاری
قالا بابکه چاتماق ایچون، سفرینیزی تبریز یا اهردن باشلایا بیلرسینیز. تبریز قالادان ۲۰۰ کیلومتر و اهر ۵۰ کیلومتر مسافهده یئرلشیر. هر هانسینی ایله بو مسافهنی قالاگیتدینیزسا، تبریز-اهر جادهسیله کلیبر شهرینه، کی قلعه بابکدن ۶ کیلومتر اوزاقدادی، گئدیب چیخین. کلیبر شهرینه چاتدیغینیزدا، قالا بابکه چاتماق اوچون اوچ یول وار:
1. بیرینچی یول: قلعهسی کمپ گردشگریسینه و شهر کلیبرین ۷ کیلومتر مسافهسینده باشلانیری. بو یولا چاتماق اوچون ایلوچی اوزونیزی ماشیننان قلعهسی کمپینه چاتدیرین. ماشیننی پارک ائدهن سونرا، ۳ ساعته پیاده یوللا پلکینلره چاتیرسینیز. بو یول جنگلی و داغلیق و چوخ گؤزلدی و اگر طبیعتسئورسنیز حتما بو یولدان لذت آلارسینیز.
2. ایکینچی یول: قالا بابکه چاتماق اوچون همیشلیک و چوخ محبوب بیریدی و هتل بابکدن، شجاعآباد کندینه گدر. بو یولدان ۱۰۰۰ پیلکینلری اوزونا چیکمک و اصلی پلکین گذرگاهینا چاتماق لازیمدی. بو یولدا تقریباً ۳ ساعت پیاده یورو میدهسینیز.
3. اوچونجو یول: کلیبر شهرینه گدیر و سیزه هتل بابکدن دوان ۶ کیلومتر اوتوری، ساغ یاندا بیر فرعی یولا گیدیر. ۲۰ دقیقه ماشینلان آفرود ائدهن سونرا و چوخلو یریلن یوللارا گئدیرسینیز تا پیاده یورو یولونا چاتسینیز. بو یول بیرینچی یوللارا قارشیدا، قیسادی و پلکین داشینا چاتانا قدَر تقریباً بیر ساعت پیاده یورو میدهسینیز. اگر یای فصللریندا بو یولدان استفاده ائدهسینیز، دامنهلرده یئرلشمیش عشایرلری ده گؤرهبیلرسینیز. اگر بیریک آداقنایسا، بو منطقهده وار ماشینلاردان استفاده ائدهبیلرسینیز.
قالا بابکه گئدن بو یوللار طبیعت سئورنلر و تاریخی علاقهدار اولانلار ایچون اوناسılmaz تجربهلر تقدیم ائدیر.
رئگیوْنال مدنیت + اطراف مۆحیط + ال ایشلری و سۇوئنیرلر:
قالا بابکین گردشگری جاذبهلریندن بیری، شاهسون ایلنین بو منطقهنین داغ پاییلاریندا یئرلشمیش اولماسیدیر. اگر فرهنگی گردشگرینین علاقهمندسینیزسه، شاهسون ایلنین بو منطقهنین داغ پاییلارینداکی سیاه چادرلارا بایورا بیلرسینیز و اونلارین یاشاییش طرزین و آدابلارینی تانیماق اوچون بیر گونیوزده گئچیرسینیز. اونلار بو منطقهنین میزبانلاریدی و سیز اونلارا مهمانسینیز؛ بو منطقهنین سیاه چادرلارینا گئدینجه، حتماً اهالینین ایجازهسینی آلیم. قالا بابکین یاقینلیغیندا قالماق اوچون کلیبر شهرینین هتللریندن و بوومگردی اقامتگاهلاریندان استفاده ائدهبیلرسینیز. طبیعتگردلار، بیشتر کمپ قالا بابکدا قالماقی تفریح ائدیرلر کی، بو یئرده مناسب بهداشتی امکانات وار و گئجهنی قالماق اوچون دییری ایختیارلا دییلدی.
کلیبر شهرینین ان گؤرکملی صنایع دستیسی و سوغاتیسی، قاراداغ عشایرلریننین ال ایشیدی و ورنیبافیدیر. ورنی، فرش و گئلیم آراسیندا یئرلشیر و نقشهسز، ذهنی اولاراق ارسباران منطقهسینین عشایر و اهالیسی طرفیندن بافتیلیر. بو گئلیمین تار و پودی، پمبه، یون و ابریشم نخلاریندان تشکیل اولور و چون بو ناحیهنین گوسفندلاری چوخدی، چلهکشیده گوسفند یونو استفاده اولونور.
کلیبر، سوغوق و داغلیق آقلیم شرایطلارینا صاحیبدی و بو آقلیم، زغالاخته یئتیشدیرمک اوچون لازم شرایطلارین تأمین ائلهیر. بو سَبَبدن زغالاخته، کلیبرین اهمییتلی و منحصربهفرد تولیداتیندان بیریدی کی، یای فصللرین آخیریندا چوخ مغازهلاردا ساتیلیر و زغالاختهنی کلیبرین سیمبولو حساب ائتمک اوچون بونو بئیان ائده بیلرسینیز. هر ایل، گردشگری نیچین بو شهردا زغالاخته فستیوالین برگزار ائدهلر و بو فستیوالده، زغالاختهنین مختلف فرآوردهلری، بونلارا چیری، شربت، لواشک، برگه، ژله و خشک زغالاختهلر نمایش و ساتیشا چیخیر.
کلیبر منطقهسینین محلی چؤرکلریندن بیری، کوکه چؤرگیدی کی، بو چؤرک مذهبی اعیادلاردا و مراسملرده مثل رمضان، محرم و صفر تهیه اولونور و استفاده ائدیلیر. بو زنجبیلی روغنی چؤرک چوخ لذیذ و متفاوت بیردهدی و بو سَبَبدن چوخلو علاقهمندلارا صاحیبدی. کوکه شکرلسی دو نویده، ایشلی کوکه (مغزلی) و یاغلی کوکه (ساده) تهیه اولونور.
آذربایجان شرقینین و خوصوصن کلیبرین مخصوص شیرینیلریندن بیری، شیرینی رشته ختایی یا تل کادایفدی. بو شیرینی، رمضان ماهین مخصوص شیرینیلریندن بیریدی. رشته ختایی، مخصوص رشته، گردان، پسته، کره، پودر قند، دارچین، زنجبیل، گول محمدی پودری و گلابدان تهیه اولونور. توصیه ائدهریخ کی، اگر کلیبره گلیسینیز، بو لذیذ و فوقالعاده مقوی شیرینینین خریدینی اونوتمایین و اونو کلیبرین سوغاتیسی کیمی اوزونیزله گتیرین.
بۇ متن کلیبرین تاریخي، فرهنگی و گردشگری قادرییتلری نی گؤستریر. قالا بابک، شاهسون ایلین سیاه چادیرلاری، ورنیبافی، زغالاخته فستیوالی و محلی چؤرک و شیرینیلری کلیبری داها دا گؤزل و قید ایدیلجی بير مقصاد گؤستریر.
بابک کالیبر قالاسؽ یاخؽنلیغیندا گؤرمهلی یئرلر:
اگر بابک قالاسؽنا گئدیرسینیزسه، واختؽنیز ایمکان وئردییی قدر اراضیدکی دیگر جاذبهلریندن ده بازدید ائدین.
1. قاراداغ و یا آرسباران مئشهلری: “آرسباران”، “قارا داغ”، “آرازبار” و “قاراچئه داغ” شرقی آذربایجان ویلایتینین شیمال حیصّهسیندکی داغلؽق و مئشهلیک رایوْنلارین آدلارؽدیر. بۇ اراضی غیر-عادی طبیعت منزرهلری و قیمتلی تاریخی عابیدهلری ایله ایرانؽن شیمال-غربینده مشهۇر تۇریزم بؤلگهلریندن بیری حئساب اوْلونور. آرسباران مئشهسی حالحازیردا میللی پارک کیمی تانؽنیر و بۇرادا چوْخلو حیوان مۆختلیفلیگی مؤوجوددور. همچینین یۇنئسكو تشکیلاتؽ آرسبارانؽ بیوْسفئر کیمی تقدیم ائدیب.
•عۆنوان: شرقی آذربایجان ویلایتی، کلیبر، اهر و ورزئقان آراسؽنداکی اراضی
•بابک قالاسؽندان مصافه: ۴۰ کم (ماشؽنلا تخمینا ۱ ساعات ۲۰ دقیقه)
2. مئساژ قالاسؽ: مئساژ قالاسؽ شرقی آذربایجان ویلایتینین گؤرمهلی یئرلریندن بیریدیر و کلیبر شهرینین رایوْنلاریندان بیری اوْلان مئساژ کندینده یئرلشیر. بۇ قالا دا بابک قالاسؽ کیمی بابک خۆررمدینین عربلرله مۆحاریبهده ایستیفاده ائتدییی قالالاردان بیری اوْلوب و آدؽندان دا گؤروندویو کیمی اوْدلا حربی امرلر گؤندرمک اۆچون ایستیفاده اوْلونوب.
•عۆنوان: شرقی آذربایجان ویلایتی، کلیبر شهرینین مرکزی حیصّهسی، پؽقانچای کندی، پایام کندی
•بابک قالاسؽندان مصافه: ۲۵ کم (ماشؽنلا تخمینا ۴۵ دقیقه)
3. آینالوْ مۆحافیظه ساحهسی: بۇ اراضی کالیباردان ۴۵ کم مصافهددیر، لاکین کیفایت قدر واختؽنیز وارسا، زیارت ائتمهیه دَیر. آینالوْ قوْرونان اراضیسی آرسباران مئشهسینین کیچیک بیر حیصّهسیدیر و مۆلاییم و داغلؽق ایقلیمه مالیکدیر. بۇ اراضی مارال نسلینین دیرچلیش یئری اوْلماقلا یاناشؽ، ۱۷ نادیر و نسلی کسیلمکده اوْلان حیوان نوْوونون مسکۇنلاشدیغی یئردیر.
•عۆنوان: شرقی آذربایجان ویلایتی، خوْداافرین شهری، کالیبار شهریندن ۵۳ کم غربده، آشاغؽلو کندیندن ۱۸ کم جنۇبدا.
•بابک قالاسؽندان مصافه: ۴۵ کم (ماشؽنلا تخمینا ۱ ساعات ۲۰ دقیقه)
بۇ یئرلر، بابک قالاسؽ یاکینلیغیندا گؤرمهلی دئیر یئرلر اولوب، طبیعت و تاریخی اهمیتله دولودور.